سنسور اکسیژن یا لَامبدا (Lambda Sensor) فراتر از یک قطعه ساده، یک جزء کلیدی در استراتژی سیستم حلقه بسته (Closed-Loop) مدیریت موتور است. وظیفه اصلی آن گزارش لحظهای میزان اکسیژن باقیمانده در گازهای خروجی اگزوز به ECU است. این گزارش، اساس تنظیم دقیق نسبت سوخت به هوا (نسبت استوکیومتری 14.7:1) را تشکیل میدهد.
دستهبندی تخصصی کدهای خطای سنسور اکسیژن (DTCs):
کدهای خطای سنسور اکسیژن معمولاً در سری P0130 تا P0167 طبقهبندی میشوند و به دو گروه اصلی تقسیم میشوند که عیبیابی آنها مستلزم رویکردهای متفاوتی است:
۱. خطاهای مربوط به مدار و عملکرد الکتریکی سنسور
این دسته شامل کدهایی است که مستقیماً به سلامت الکتریکی یا فیزیکی سنسور اشاره دارند:
P0130 (خطای مدار سنسور):
این کد نشان میدهد که یک مشکل در سیمکشی سیگنال، زمین یا مدار مرجع ولتاژ سنسور رخ داده است. تمرکز عیبیابی باید بر تست پیوستگی (Continuity) سیمکشی از کانکتور سنسور تا سوکت ECU باشد. اتصالات شل یا خوردگی میتواند علت اصلی باشد.
P0134 (عدم فعالیت سنسور - No Activity):
سنسور گرم شده، اما سیگنال ولتاژ متغیر تولید نمیکند. این حالت معمولاً به صورت یک سیگنال ثابت در حدود 450mV یا نزدیک به صفر در دیاگ یا اسیلوسکوپ دیده میشود. آلودگی نوک سنسور (مسمومیت با روغن، سیلیکون یا سرب) یکی از علل شایع عدم فعالیت است.
P0135 (خطای مدار هیتر - Heater Circuit):
این کد به سوختن یا قطع شدن مدار گرمکن داخلی سنسور اشاره دارد. هیتر برای رسیدن سنسور به دمای کاری حیاتی است. عدم عملکرد هیتر باعث تأخیر در ورود سیستم به حالت حلقه بسته میشود.
۲. خطاهای انحراف در ترکیب سوخت (Fuel Mixture)
این کدها مستقیماً به خرابی سنسور اشاره نمیکنند، بلکه سنسور اکسیژن صرفاً گزارشدهنده انحراف بزرگ در تطبیق سوخت (Fuel Trim) سیستم است:
P0171 (سیستم سوخترسانی رقیق - System Too Lean):
این خطا زمانی ثبت میشود که ECU برای جبران کمبود سوخت، زمان پاشش را بسیار زیاد کرده و LTFT (تطبیق بلندمدت سوخت) به صورت غیرعادی مثبت (بالاتر از +10\%) شده است. علل اصلی این وضعیت، نشت هوا یا وکیوم در منیفولد (بعد از سنسور MAP/MAF)، فشار ضعیف پمپ سوخت یا گرفتگی شدید انژکتورهاست.
P0172 (سیستم سوخترسانی غلیظ - System Too Rich):
این خطا در شرایطی رخ میدهد که ECU برای جلوگیری از غلظت بیش از حد سوخت، زمان پاشش را بسیار کاهش داده و LTFT به صورت غیرعادی منفی (پایینتر از -10\%) شده است. علل رایج آن شامل نشت انژکتورها (چکیدن)، سنسور دمای آب (CTS) معیوب (که دمای موتور را اشتباه گزارش میدهد) یا فشار بیش از حد ریل سوخت است.
متدولوژی پیشرفته عیبیابی عملیاتی و گامهای فنی
برای یک عیبیابی دقیق و حرفهای، دنبال کردن این گامها برای تعمیرکاران ضروری است:
۱. تست تخصصی مدار هیتر (P0135):
ابتدا با استفاده از اهممتر، مقاومت بین دو پایه هیتر سنسور (اغلب دو سیم همرنگ) را اندازهگیری کنید. مقاومت مجاز سنسورهای زیرکونیا معمولاً بین 5 تا 20\Omega است. مقاومت بینهایت (Open Loop) به معنای سوختن المنت داخلی است. در مرحله بعد، باید تأمین ولتاژ ۱۲ ولت و همچنین سیگنال کنترل زمین (معمولاً از نوع PWM) که توسط ECU کنترل میشود، بررسی شود.
۲. آنالیز سیگنال سنسور با اسیلوسکوپ و اسکنر:
در سنسورهای نسل قبل (زیرکونیا/Narrowband)، سیگنال باید در حالت موتور گرم و دور حدود 2500rpm، به سرعت بین 100mV (رقیق) تا 900mV (غلیظ) نوسان کند. اگر این نوسانات کمتر از ۸ بار در ۱۰ ثانیه باشد، سنسور کند شده و نیاز به تعویض دارد. در سنسورهای جدیدتر (وایدباند/A/F Sensor)، باید پارامتر Lambda Current را در دیاگ مشاهده کرد. جریان مثبت در این سنسورها نشاندهنده ترکیب رقیق و جریان منفی نشاندهنده ترکیب غلیظ است.
۳. تحلیل متغیرهای Fuel Trim برای تشخیص ریشه مشکل
برای کدهای P0171 و P0172، کلید حل مشکل در تحلیل LTFT است.
LTFT باید در دو حالت دور آرام (Idle) و دور بالا (2500rpm) بررسی شود:
اگر انحراف LTFT (چه مثبت برای رقیق و چه منفی برای غلیظ) در دور آرام شدیدتر باشد، احتمال نشتی وکیوم (برای P0171) یا نشت انژکتور (برای P0172) بیشتر است.
اگر انحراف LTFT در دور بالا شدیدتر باشد، احتمال مشکلات مربوط به فشار پمپ سوخت، فیلتر سوخت یا ایراد در سنسور MAF/MAP بیشتر است، چرا که این اجزا در بار زیاد موتور تأثیر بیشتری دارند.
گام نهایی: بازنشانی (Reset) تطبیق سوخت در ECU:
پس از تشخیص و رفع عیب اصلی (شامل تعویض سنسور معیوب یا رفع نشتی وکیوم)، یک مرحله حیاتی که اغلب فراموش میشود، بازنشانی مقادیر تطبیق بلندمدت سوخت (LTFT) در حافظه ECU است. این کار تضمین میکند که ECU بلافاصله بر اساس پارامترهای صحیح جدید، استراتژی پاشش سوخت را محاسبه کند و خودرو بلافاصله به حالت عملکرد بهینه برگردد. عدم بازنشانی LTFT میتواند منجر به عملکرد نامطلوب خودرو تا چند سیکل رانندگی شود.
امیدواریم این راهنمای فنی و عملیاتی، ابزار ارزشمندی برای ارتقاء توان عیبیابی شما و همکارانتان باشد.
